Płytki elewacyjne są znakomitym sposobem na wykończenie fasady budynku i nadanie jej charakterystycznego i eleganckiego wyglądu cegły klinkierowej. Nadają się one jednak nie tylko do prostych elewacji składających się głównie z płaskich powierzchni, ale także do wykonywania dekoracji i powierzchni znanych z budynków historycznych. Elastyczne płytki elewacyjne sprawdzą się również jako materiał do wykonania efektownych łuków.
Wykorzystanie łuków w architekturze
Niewiele elementów ma tak duże znaczenie w architekturze, jak różne rodzaje łuków. To właśnie wprowadzenie łuku pozwoliło na łatwe wykonywanie nadproży nad otworami okiennymi i drzwiami, przenoszenie obciążeń w konstrukcjach sklepień czy budowanie mostów o znacznej rozpiętości przęseł. Łuki stosowano w budownictwie właściwie od jego zarania, a dobre poznanie ich mechaniki umożliwiło wykorzystanie materiałów budowlanych o mniejszych rozmiarach, dzięki czemu nadproży i stropów nie trzeba było wykonywać z ciężkich kamiennych bloków ani z nietrwałego drewna. Łuki kojarzą się zwykle z budowlami romańskimi lub gotykiem. Choć rzeczywiście w tym okresie łuk był kluczowym elementem budowli eksponowanym zwłaszcza w średniowiecznych katedrach, w których umożliwiał osiąganie imponujących rozmiarów poszczególnych naw, pozwalając na tworzenie wysokich i niemal ażurowych konstrukcji, to nie wyszedł z użytkowania także w późniejszych okresach, a konstrukcje oparte na jego zasadzie działania stosowano powszechnie jeszcze do połowy XX wieku w budownictwie ceglanym. Co ciekawe, jednym z najlepszych materiałów do wykonywania łuków okazał się klinkier – podkreśla przedstawiciel marki Elastolith, oferującej mineralne płytki klinkierowe.
Pierwsze łuki wykonywane z cegieł zaczęły być wznoszone w XII i XIII wieku, kiedy upowszechniło się wykorzystywanie bardziej wytrzymałej niż cegła suszona cegły wypalanej. Średniowieczni budowniczowie zmodyfikowali jednak klasyczny półokrągły łuk romański i zaczęli stosować wydłużone łuki ostre, które pozwalały na zwiększenie odległości między punktami podparcia, a jednocześnie umożliwiły uzyskiwanie większych wysokości. Wprowadzenie łuków to jednak nie tylko możliwość wykonywania otworów w murze i budowy okien o imponujących rozmiarach, ale także wykonywania sklepień. Można powiedzieć, że sklepienia ceglane stanowiły naturalne przedłużenie łuków, tworząc charakterystyczne kolebki, co jednak wiązało się z pewnymi ograniczeniami konstrukcyjnymi. Wyeliminowano je, łącząc ze sobą dwa przecinające się pod kątem prostym sklepienia kolebkowe i tworząc sklepienie krzyżowe, które szybko zaczęto wzmacniać dodatkowymi pasami cegieł, prowadząc do powstania sklepienia krzyżowo-żebrowego. Łuki nie odeszły w zapomnienie wraz z epoką renesansu, choć nieco zmieniły swój charakter, powracając do łagodnej formy półkolistej i są używane nieprzerwanie niemal do czasów współczesnych.
Choć łuki jako formę wykorzystywano dość regularnie, a cegła pozostawała podstawowym materiałem budowlanym aż do połowy XX wieku, to na nowo stały się one dobrze widoczne w różnych elementach architektonicznych wraz z ponownym wykorzystaniem odsłoniętej cegły. Nastąpiło to po wprowadzeniu na szeroką skalę klinkieru, który miał znacznie mniejszą nasiąkliwość i odporność niż klasyczna cegła licowa. Wspaniałe przykłady użycia cegły możemy podziwiać w budynkach powstających mniej więcej od połowy XIX wieku, gdy odkryta cegła powróciła do wznoszonych kościołów, budynków reprezentacyjnych i eleganckich rezydencji oraz pojawiła się w masowo powstających budynkach fabrycznych. Wraz z odkryciem ceglanych murów na elewacjach budynków dobrze widoczne stały się przede wszystkim łuki wykorzystywane jako nadproża nad otworami okiennymi i drzwiami. Trzeba jednak pamiętać, że ceglane łuki wykorzystywano nie tylko jako element konstrukcyjny, ale także ozdobny. Poza nadprożami i sklepieniami używano go także we wnętrzach i na elewacjach budynków – pojawiały się na frontonach, portykach, a także stanowiły zwieńczenie zdobiących mury lizenów.
Zastosowanie łuków ceglanych i ich właściwości
Łuki tworzone z cegieł zyskały tak dużą popularność nie tylko ze względu na to, że oferowały bardzo atrakcyjny wygląd, ale przede wszystkim z powodu bardzo dobrego przenoszenia obciążenia oraz możliwości wykorzystania tego samego materiału w całej konstrukcji budynku. Łuk wykonany z cegieł zachowuje swoją stabilność, ponieważ tworzące go elementy są ściskane i przenoszą zarówno swój ciężar, jak i napór znajdującej się nad nimi ściany czy stropu na punkty swego podparcia, czyli tzw. wezgłowia. W konstrukcji, która obejmuje wiele stykających się łuków np. w sklepieniu, oddziałują one też na siebie wzajemnie, równoważąc swój nacisk. W przypadku nadproży siły te są przekazywane na znajdujące się po obu stronach łuku mury. W łukach ostrych charakterystycznych dla gotyku kluczowym elementem łuku był jego zwornik, czyli element umieszczony w połowie jego szerokości i w najwyższym punkcie, ponieważ oddziaływały na niego bardzo duże siły, dlatego często wykonywano go z trwalszego kamienia naturalnego. W łukach półokrągłych lub spłaszczonych nie ma konieczności stosowania tego elementu, ponieważ siły rozkładają się bardziej równomiernie.
Wykonanie nadproża lub sklepienia zbudowanego z cegieł wymaga zastosowania właściwego podparcia. Zwykle jest to tzw. krążyna wykonana z drewna i osadzona na odpowiednich podporach, która nadaje konstrukcji prawidłową krzywiznę. Na niej układane są kolejne cegły wiązane zaprawą tak, że ich dolne powierzchnie tworzą styczne do linii łuku. Ułożenie cegieł zależy od wysokości łuku, przy łukach bardziej zbliżonych do półkolistych i stosunkowo wąskich, cegły będą musiały być dość blisko siebie, podczas gdy ich górne krawędzie będą mocno oddalone, przestrzeń wypełniona zaprawą z konieczności okaże się więc znaczna. Z uwagi na efekty estetyczne w takich sytuacjach niezbędne okazywało się więc często używanie specjalnych cegieł w formie klinów. Warto pamiętać, że dla odpowiedniego efektu ważne jest by osie, w których są ułożone poszczególne cegły, były promieniami okręgu, będącego przedłużeniem wykorzystywanego łuku.
We współczesnym budownictwie łuki są używane bardzo rzadko, ponieważ nie mają uzasadnienia technicznego – łatwiejsze w wykonaniu, a jednocześnie tańsze są prefabrykowane nadproża lub belki stropowe z żelbetu. Łuki wciąż jednak mogą być wykorzystywane w celach dekoracyjnych lub stosowane, kiedy jest to niezbędne do przywrócenia wcześniejszego wyglądu budynkom historycznym, a niekiedy także przy renowacji zabytków. Wykorzystanie klasycznych cegieł klinkierowych jest w takich przypadkach nieefektywne i trudne technicznie, ponieważ wymagałoby poważnej ingerencji w strukturę budynku i prowadzenia kosztownych prac. Sposobem na rozwiązanie tego problemu jest użycie płytek z elastycznego klinkieru. Są one bardzo lekkie i mogą być przyklejone na każdym nośnym podłożu za pomocą zaprawy klejowej. Można z nich bez problemu wykonać element wyglądający jak klasyczne ceglane nadproże oraz ozdobny łuk na jednym z detali elewacji. Płytki tego rodzaju można wykorzystać także we wnętrzach, tworząc odpowiedniki tradycyjnych sklepień czy łuków, nawet na zabudowie z płyty kartonowo-gipsowej lub płyty OSB. Co ważne, płytki z klinkieru elastycznego będą łatwe do wykorzystania nawet tam, gdzie mają oddawać kształt klińca umieszczanego w centrum łuku albo cegieł o kształcie klinów, ponieważ można je swobodnie przycinać zwykłymi nożycami. Ze względu na niską masę elastyczne płytki klinkierowe można wykorzystać również do odtworzenia charakterystycznego wyglądu stropu Kleina.
Zalety wykorzystywania płytek elewacyjnych z klinkieru
Płytki elewacyjne z klinkieru są najlepszym materiałem pozwalającym na odtworzenie ceglanych łuków w strukturze budynku lub wykonanie elementów dekoracyjnych, które będą je naśladowały. W przypadku obiektów historycznych lub stylizowanych na nie, jedną z najistotniejszych właściwości płytek jest szeroka paleta kolorów, w jakich są one dostępne. Płytki elewacyjne są oferowane w 9 tysiącach różnych barw od bieli, przez szarości charakterystyczne np. dla budynków wznoszonych w stylu Art Deco, a także w wielu odcieniach czerwieni aż po głęboki brąz, co pozwala na dobranie właściwego koloru zarówno do XIX i XX-wiecznych obiektów industrialnych, jak i nowych budynków, które mają być wkomponowane w istniejącą zabudowę. Równie ważny jest fakt, że płytki występują w czterech rozmiarach – odpowiadającym popularnym cegłom NF (240 na 71 milimetrów), zwężonym DF (240 na 52 milimetrów) oraz historycznym WF (210 na 50 milimetrów), a także jako cegła UK (215 na 65 milimetrów). Zaletą elastycznych płytek klinkierowych jest ręcznie formowane podczas produkcji lico, co zapewnia niepowtarzalny wygląd wszystkich elementów i sprawia, że świetnie pasują do wyglądu cegieł wytwarzanych dawniej.
Zalety płytek elewacyjnych nie ograniczają się do atrakcyjnego wyglądu. Są one również bardzo wytrzymałe na uszkodzenia mechaniczne. Ich powierzchnia jest odporna na uderzenia, pęknięcia i zarysowania, a przy tym dobrze znosi kontakt z czynnikami pogodowymi. Ponieważ płytki wyróżniają się nasiąkliwością na poziomie zaledwie 3%, do ich wnętrza nie przenika woda, co sprawia, że są odporne na powstawanie zacieków i nieestetycznych plam. Niska nasiąkliwość oznacza także znakomitą mrozoodporność płytek, nie ulegną więc uszkodzeniu nawet podczas silnych mrozów. Płytki z klinkieru elastycznego mają również wysoki współczynnik dyfuzji pary wodnej, mogą więc bez przeszkód być używane tam, gdzie ważne będzie zapewnienie możliwości pozbywania się wilgoci przenikającej przez mury.
Płytki klinkierowe są lekkie, a ich masa wraz z zaprawą to jedynie około 7 kg na metr kwadratowy. Można je więc z powodzeniem stosować na warstwie docieplenia ściany dwuwarstwowej bez dodatkowych wzmocnień. Ważną właściwością płytek klinkierowych jest ich łatwe dopasowanie do powierzchni, na której będą układane, dzięki swobodnemu ich zaginaniu czy przycinaniu. Równie istotne jest wykorzystywanie tego samego materiału do przyklejania płytek oraz wykonywania w nich spoin, dzięki czemu fugowanie może się odbywać na bieżąco w czasie układania. Ponieważ płytki są układane w ten sam sposób, co typowe okładziny Ceramiczne, takie jak jak kafelki czy gres, poradzi sobie z nimi nawet osoba bez większego doświadczenia w prowadzeniu robót budowlanych. Elastyczne płytki klinkierowe łatwo będzie zastosować również we wnętrzach, ozdabiając nimi ściany w kuchni, przedpokoju czy pokoju dziennym, uzyskując modny i znakomicie się prezentujący efekt odkrytych cegieł. Okładzina z nich będzie także dobrym pomysłem na wykończenie obudowy kominka. Warto też pamiętać, że płytki elewacyjne poza niewielką masą mają także bardzo małą grubość, sięgającą zaledwie od 3 do 6 milimetrów, nie będą zabierać przestrzeni i nie pogrubią zbytnio ścian.
